“Nguyên tiêu” được hiểu là đêm vọng đầu tiên của năm mới. Vào dịp Nguyên tiêu, người Hoa thường đi chùa, miếu cầu cho một năm bình an, khỏe mạnh và phát tài phát lộc. Ở Quận 5, người Hải Nam gọi đây là Tết nhỏ, là dịp đoàn tụ gia đình trước lúc ra khơi. Người Hẹ cũng cho đây là dịp để tụ họp trước khi đi làm ăn xa. Người Quảng Đông, Triều Châu với sở trường kinh doanh nên Nguyên tiêu là dịp để vui chơi, giao lưu kinh tế và cầu tài, cầu lộc.
Nếu Tết Nguyên đán là cái Tết chủ yếu về gia đình, tổ chức tại nhà, từ đường của dòng họ thì Tết Nguyên tiêu lại là cái Tết của cộng đồng, được tổ chức chủ yếu tại các hội quán. Tết Nguyên tiêu kéo dài từ mùng 10 tháng giêng đến hết tháng giêng, trong đó các hoạt động cộng đồng tập trung chủ yếu từ ngày 12 đến 18 tháng giêng, lễ chính vào ngày rằm.
Các hoạt động chính trong dịp Lễ hội Nguyên tiêu đó là hoạt động nghi lễ truyền thống tại các hội quán như: thắp nhang cầu an, thực hành các tập tục như đốt nhang vòng, vay phú miếu, chui qua ngựa Xích Thố, thỉnh thánh đăng nhằm cầu tài, cầu lộc, cầu sức khỏe. Có thể nói trong 10 hội quán ở Quận 5 thì Hội quán Nghĩa An và Hội quán Hải Nam nơi thờ tự Quan thánh đế quân và Thiên hậu Thánh mẫu là nơi tổ chức lễ hội Nguyên tiêu thu hút đông đảo người dân tham gia nhất. Tại Hội quán Nhị Phủ, lễ hội Nguyên tiêu gắn liền với tín ngưỡng thờ Ông Bổn – Phúc Đức Chính Thần và cũng là ngày sinh nhật ngài Thượng Nguyên tức Ông Trời rất đặc trưng của người Phúc Kiến, lễ cúng được cúng ngoài trời. Sau đó là chương trình biểu diễn nghệ thuật dân gian đặc sắc của người Hoa Phúc Kiến như múa Hẩu, múa Rồng, nghệ thuật hòa tấu cổ nhạc Nam Âm và tiết mục đi cà kheo của Bát tiên.
Tâm điểm của Lễ hội Nguyên tiêu ở Quận 5 chính là chương trình diễu hành nghệ thuật trên các tuyến phố của Quận 5; Các diễn viên hóa trang thể hiện phong tục tập quán của các nhóm ngôn ngữ người Hoa, kết hợp biểu diễn lân sư rồng, phèn la, … diễu hành trên các đường Châu Văn Liêm, Lão Tử, Lương Nhữ Học, Nguyễn Trãi, Trần Xuân Hòa, Trần Hưng Đạo và các Hội quán của người Hoa… với sự tham gia của hàng ngàn diễn viên chuyên và không chuyên. Lễ diễu hành cũng thu hút số lượng lớn người Việt cùng tham gia chung vui; từ đó tạo nên sự đoàn kết, gắn bó giữa người Hoa cùng các dân tộc anh em cùng sinh sống ở Quận 5.
Đặc biệt, năm 2024 Lễ hội Nguyên tiêu tại Quận 5 có thêm các hoạt động: Đêm thơ Việt Nam diễn ra tại Công viên Văn Lang vào đêm 14 âm lịch; Nghinh Ông quan thánh đế quân tuần du vào ngày 13 âm lịch; chương trình biểu diễn nghệ thuật tuồng cổ từ đêm 12 – 15 âm lịch tại Hội quán Hải Nam và Nghĩa An từ đêm 13 – 21 âm lịch; thỉnh lộc Ông vào đêm 14 – 15 âm lịch và lễ đấu thỉnh đèn lộc tại hội quán Nghĩa An vào đêm 18 âm lịch.
Có thể khặng định: “Tập quán xã hội và tín ngưỡng Tết Nguyên tiêu của người Hoa Quận 5 – Thành phố Hồ Chí Minh” là một lễ hội đặc sắc tại Quận 5 vào đầu xuân mới, Lễ hội được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và là một trong 19 sự kiện văn hóa, nghệ thuật, lễ hội tiêu biểu tại Thành phố Hồ Chí Minh.
Lễ hội Nguyên tiêu được Quận 5 tổ chức hàng năm góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, giá trị tinh thần, tính nhân văn, tình đoàn kết gắn bó giữa đồng bào Việt và đồng bào Hoa với các dân tộc anh em trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam; làm phong phú thêm đời sống văn hóa của Nhân dân Thành phố.
Theo K.Liên
Người Chợ Lớn
